Macedonia Północna – państwo na „fali” czy w ogniu problemów ?

Komisarz UE ds. ds. Polityki Sąsiedztwa i Negocjacji w sprawie Rozszerzenia Oliver Varhely powiedział : „[za sprawą decyzji o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Macedonią Północną i Albanią] wysyłamy głośną i jasną wiadomość do Bałkanów Zachodnich : wasza przyszłość jest w UE”. Nie ma wątpliwości, że Macedonia Północna widzi swoją przyszłość właśnie w kręgu państw członkowskich Unii Europejskiej, mimo że napotykała nie raz przeszkody na swojej drodze do osiągnięcia celu, jakim był początek rozmów o akcesji. Podczas obrad Rady UE w marcu przeciw inicjacji rozmów opowiedziały się Francja, Holandia i Dania, utrzymując, że kraje nie są gotowe z punktu widzenia poziomu zaawansowania reform ustrojowych na przyjęcie do Unii. Stało się to pomimo sukcesu Macedonii Północnej, która zdołała położyć kres trwającemu od 1992 konfliktowi o nazewnictwo kraju z Grecją. Konflikt ten, którego podtrzymywanie znajdowało się w interesie tak grup wewnętrznych (ugrupowania urzędującego w latach 2006-2016 premiera Nikołi Gruewskiego, Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej–Demokratycznej Partii Macedońskiej Jedności Narodowej – WPRO-DPMNE, które sprzeciwiało się zawarciu porozumienia), jak i zewnętrznych (przeciwna zawarciu porozumienia była Rosja, która chciała utrzymać napięcie w regionie i nie dopuścić do rozszerzenia NATO), został ostatecznie rozwiązany dzięki przyjętemu kompromisowi, który doprowadził do przyjęcia nowej nazwy państwa. I tak problematyczna Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (FYROM) stała się Macedonią Północną, co zadowoliło sąsiadów z południa oraz sojuszników zza oceanu, bowiem niedługo po osiągnięciu konsensusu i podpisaniu porozumienia Macedonia Północna stała się członkiem NATO.

Macedonia nowym członkiem NATO

Adhezja w poczet członków NATO również nie była łatwym procesem, choć, jak uważają czołowi politycy w państwie, gdyby nie perspektywa dołączenia do Sojuszu, porozumienie z Grecją nie zostałoby tak łatwo osiągnięte. W tej sytuacji, górzyste bałkańskie państwo może mówić o sukcesie : perspektywa aneksji nie była niczym oczywistym, odkąd na szczycie państw NATO w Bukareszcie Grecja zawetowała kandydaturę sąsiadów właśnie z powodu konfliktu o nazewnictwo. Po 11 latach, na zasadzie symbolicznego gestu pojednania, była pierwszym państwem, które ratyfikowało akcesję Macedończyków do Sojuszu. Akurat w tym przypadku problemem dla Macedonii Północnej okazało się inne państwo – Hiszpania, która odwlekała ratyfikowanie akcesji przez dobrych kilka miesięcy, ze względu na wewnętrzny kryzys polityczny.

Bułgaria dyktuje warunki

Kolejną przeszkodą, z którą Macedonia Północna zmaga się na swojej drodze ku integracji europejskiej, są napięte stosunki z Bułgarią. We wrześniu 2019 roku wschodni sąsiedzi przekazali Macedończykom listę warunków, jakie ci muszą spełnić, by móc liczyć na poparcie ze strony bułgarskiej w staraniach o akcesję do UE. Lista zawierała 20 punktów z określonymi terminami ich realizacji, skrupulatnie zaplanowanymi na okres rozmów przedakcesyjnych. Jednym z nich jest rezygnacja ze strony macedońskiej z jakichkolwiek roszczeń związanych z mniejszością macedońską w Bułgarii. Ma również usunąć zapisy o „bułgarskim faszystowskim okupancie” ze wszystkich pomników i tablic upamiętniających wydarzenia historyczne w kraju oraz wszcząć proces lustracyjny mający na celu usunięcie byłych jugosłowiańskich działaczy komunistycznych z aparatu państwowego. Harmonizacja treści podręczników do historii używanych w obu krajach jest kolejnym warunkiem strony bułgarskiej, który ma zostać spełniony, by protokół akcesyjny Macedonii Północnej mógł liczyć na ratyfikację po wschodniej stronie granicy. Jest to tylko część żądań, lecz można spodziewać się, że ich realizacja nie nastąpi z dnia na dzień. Równie istotnym punktem spornym, który być może nie dziwi aż tak – wszak jego przedmiot jest punktem zapalnym każdego sporu politycznego na terenie byłej Jugosławii – jest język. Bułgaria żąda, by Unia nie posługiwała się terminem „język macedoński” w czasie rozmów przedakcesyjnych, lecz używała zwrotu „oficjalny język Republiki Macedonii Północnej”. Bułgaria, w której nietrudno znaleźć wyznawców ekstremistycznego poglądu, że Macedończycy to tak naprawdę, genetycznie rzecz biorąc, Bułgarzy, uznaje język macedoński za dialekt bułgarskiego, wskazując, że jakiekolwiek różnice między nimi wynikają z daleko idącej antybułgarskiej polityki wdrażanej przez byłe państwo jugosłowiańskie.

Starcie wyborcze (prawie) jednomyślnie odwleczone

Jak dla większości państw europejskich, obecnie najbardziej palącym problemem w macedońskiej polityce jest pandemia koronawirusa. Wszelkie inne sprawy siłą rzeczy zostały odsunięte na dalszy plan, włącznie z planowanymi pierwotnie na 12 kwietnia wyborami parlamentarnymi : zostały one przełożone, bez ustalenia alternatywnej daty. Nad opracowaniem nowego kalendarza wyborczego pracuje powołana przez prezydenta Stewa Pendarowskiego grupa ekspertów, która analizuje legalne i moralne aspekty możliwości organizacji wyborów w późniejszym czasie. Nazajutrz po ogłoszeniu decyzji o zmianie daty, prezydent ogłosił stan wyjątkowy w państwie, co było wydarzeniem bez precedensu w krótkiej historii Macedonii Północnej. Decyzja o przełożeniu wyborów, według polityków, została podjęta jednomyślnie przez wszystkie siły polityczne w kraju. W kwietniowych wyborach, jak przewidywano, miało dojść do zaciętej walki między prozachodnim ugrupowaniem socjaldemokratów a prawicowym VMRO-DPMNE, które obwinia obóz rządzący o pogwałcenie interesu narodowego poprzez zbyt łatwe pójście na kompromis w sporze z Grecją w imię europejskich i transatlantyckich ambicji. Sondaże przedwyborcze pokazywały, że obie frakcje szły dotychczas łeb w łeb, co nakazywałoby sądzić, że po raz kolejny ugrupowanie, które wygra, będzie musiało nawiązać koalicję z którąś z partii reprezentujących mniejszość albańską. W obliczu decyzji o przesunięciu wyborów ze względu na pandemię koronawirusa, jedna z nich – Sojusz dla Albańczyków – opowiedziało się za tą decyzją, powołując się na wartość najwyższą, jaką jest zdrowie obywateli. Mniejsza, Demokratyczna Partia Albańczyków, z kolei oskarżyła rząd o ignorowanie jej interesów i traktowanie jej jako „dekoracji” sceny politycznej.

Czy kryzys związany z koronawirusem wpłynie na wynik wyborów ? Co, być może, ważniejsze, jak gospodarka macedońska poradzi sobie ze skutkami kryzysu ? Jest jeszcze o wiele za wcześnie, by mówić o staraniach Macedonii Północnej do spełnienia kryteriów kopenhaskich, lecz dopiero, gdy kurz związany ze szczytem pandemii w Europie opadnie okaże się, jak poważne będą reperkusje, które pandemia zgotuje w gospodarce macedońskiej. Jeśli stanie się zgodnie z przewidywaniami, mogą one niestety spowolnić proces dostosowywania parametrów ekonomicznych do tych wymaganych przez Brukselę w procesie akcesyjnym. Czy to będzie największym problemem Macedonii Północnej w następnych miesiącach, czy może wroga postawa bułgarskiego sąsiada ? Cokolwiek się nie stanie, jedno wiadomo na pewno : Macedonia Północna będzie albo wzorem do naśladowania przez kolejne potencjalne państwa regionu kandydujące do członkostwa w UE, albo będzie tym, które przetrze szlak potykając się o różne przeszkody i da przykład, jakich błędów reszta powinna się wystrzegać.