Orędzie o stanie Unii 2021 : ku Europie solidarności, praworządności i wolności

Tegoroczne orędzie, przypadające na półmetek kadencji urzędującej Komisji, ma tym bardziej symboliczne znaczenie. Wystąpienie było szansą na przypomnienie sukcesów i dążeń Unii w ostatnich miesiącach, naznaczonych dobitnie przez kryzys sanitarny i gospodarczy, a co za tym idzie, dających pole do popisu dla krytyków działań (lub ich braku) Unii w obszarach takich jak polityka zagraniczna czy ochrona zdrowia w dobie pandemii COVID-19. Spodziewano się zapowiedzi konkretnych działań Unii w zakresie polityki klimatycznej i zapewnienia, że Unia chce pozostać wspólnotą 27 państw, przemawiających wspólnym głosem na arenie międzynarodowej.

Europa potrzebuje duszy, ideału i woli politycznej, aby do tego ideału dążyć

Von der Leyen zaczęła dostojnie, przywołując słowa Roberta Schumana, jednego z ojców integracji europejskiej : Europa potrzebuje duszy, ideału i woli politycznej, aby do tego ideału dążyć. Ucieleśnieniem tej woli ma być pakiet NextGenerationEU (Plan odbudowy dla Europy), mający na celu walkę z konsekwencjami kryzysu gospodarczego, który spustoszył Unię podczas najcięższych miesięcy pandemii COVID-19, za sprawą choćby zakłóceń w handlu międzynarodowym i globalnych łańcuchach dostaw. Plan ten, będący największym w historii pakietem środków na rzecz ożywienia gospodarki, ma charakter bezprecedensowy ze względu na innowacyjny sposób finansowania. Nigdy wcześniej bowiem UE nie posiadała programu, którego finansowanie oparte byłoby na zaciąganiu pożyczek na rynkach kapitałowych oraz emisji obligacji. Niektórzy obserwatorzy uważają tę innowację za znaczący krok ku europejskiemu federalizmowi.

Dług wdzięczności wobec europejskiej młodzieży

Pakiet ma znaczenie symboliczne również ze względu na swoją nazwę. Von der Leyen podkreśliła bowiem, jak wiele uwagi Unia chce zwrócić na młodzież, na przyszłe pokolenie, które będzie decydować o losach Unii w najbliższych latach. Przyznała, że zdaje sobie sprawę, jak wiele młodzież poświęciła przez ponad 1,5 roku trwania pandemii – brak możliwości podróżowania, nawiązywania znajomości na całe życie, zdobywania stacjonarnego czy zagranicznego wykształcenia – w imię obawy o stan zdrowia starszych pokoleń i najbardziej wrażliwych członków swoich społeczności. Dług wdzięczności wobec ludzi młodych ma zostać spłacony poprzez wdrożenie nowego programu o nazwie ALMA, który ma umożliwić najmłodszym graczom na rynku pracy zdobycie wstępnego doświadczenia zawodowego w innym państwie członkowskim.

Szczepionki dla rozwijających się krajów jako „inwestycja w solidarność”

Nie jest niespodzianką, że wiele uwagi w swoim wystąpieniu von der Leyen poświęciła na przywołanie danych obrazujących skalę zaawansowania programu szczepień w Europie, proponowanych rozwiązań z zakresu zapobiegania kryzysom sanitarnym w przyszłości czy ilości wygenerowanych unijnych certyfikatów COVID. Obszar ten pozostawia jednak wiele do życzenia, jeśli chodzi o dysproporcje w zakresie statystyk dotyczących szczepień między poszczególnymi krajami UE oraz – jak przewodnicząca słusznie przywołała – dane dotyczące progresu programów szczepień w kontekście globalnym. Tutaj skala dysproporcji i niesprawiedliwości nie wynika z braku popytu na szczepionki, lecz z braku do nich dostępu. Von der Leyen złożyła w imieniu KE obietnicę zwiększenia ilości szczepionek przekazywanym krajom rozwijającym się, co służyć ma jako „inwestycja w solidarność”.

Europejski Zielony Ład i unijny akt prawny o mikroczipach

Kolejną inicjatywą zaplanowaną na nadchodzące miesiące, skupioną tym razem wokół próby zapewnienia niezależności produkcyjnej Wspólnoty, jest uchwalenie europejskiego aktu prawnego o mikroczipach. Są to półprzewodniki elektroniczne, których produkcja na terenie Europy jest niewystarczająca. Akt ma na celu wzmocnienie konkurencyjności i suwerenności technologicznej UE. Sporo zostało również poświęcone polityce Europejskiego Zielonego Ładu, w ramach którego Unia chciałaby wyznaczyć sobie ambitniejsze cele niż dotychczas, ale – jak zauważa przewodnicząca – nie jesteśmy jedynym graczem na arenie międzynarodowej, który powinien złożyć rzetelne deklaracje i zobowiązać się do konkretnych działań w kontekście nadchodzącej konferencji klimatycznej ONZ w Glasgow.

„Wolność” jednym z kluczowych słów przemówienia

Słowem, które przewijało się wiele razy przez przemówienie przewodniczącej, było „wolność”. Wspomniani zostali dziennikarze, którzy zostali zamordowani za szerzenie wolności słowa i promowanie niezależnych mediów. Von der Leyen potwierdziła znaczenie wolności „kochania kogo się chce”, co interpretować należy jako odpowiedź na haniebne akty dyskryminacyjne pokroju nowej węgierskiej ustawy zakazującej publikowania treści związanych z LGBTIQ czy ustanawiania „stref wolnych od LGBT” w Polsce. Nie jest to jedyna uwaga, która nie przywołuje konkretnego adresata, lecz z jej treści jasno wynika, do kogo jest skierowana : w odpowiedzi na działania ograniczające niezawisłość władzy sądowniczej, w krajach takich jak Polska, od 2022 r. sprawozdania na temat praworządności mają dodatkowo zawierać konkretne zalecenia dla państw członkowskich.

Reakcje przedstawicieli grup politycznych zasiadających w Parlamencie Europejskim

Debata zwieńczająca orędzie rozpoczęła się wypowiedziami przedstawicieli wszystkich frakcji zasiadających w Parlamencie Europejskim. Orędzie zostało ocenione w dużej mierze pozytywnie. Iratxe García Pérez, przewodnicząca frakcji Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów, pogratulowała szefowej KE inicjatywy mającej na celu ustanowienia prawa o zwalczaniu przemocy wobec kobiet – był to postulat, o który socjaliści europejscy walczyli od dawna. Z kolei Dacian Cioloș z Odnówmy Europę nie był skłonny do gratulacji, przypominając, że tylko 3% ludności afrykańskiej otrzymało szczepionkę, a w Europie mamy do czynienia z polityką antywolnościową, w ramach której mordowani są dziennikarze. Philippe Lamberts z frakcji Zielonych – Wolny Sojusz Europejski zaapelował o większy nakład pracy w zakresie ochrony klimatu, przede wszystkim poprzez położenie kresu subsydiom dla przemysłu paliw kopalnych.

Czego zabrakło w tegorocznym orędziu o stanie Unii ?

Nie da się nie zauważyć, że pandemia COVID-19 brutalnie ukazała nierówności między ludźmi w zakresie wielkości zasobów, i nie możemy w dalszym ciągu mówić o dobrobycie europejskim w kontekście sytuacji życiowej Europejczyków. W przemowie von der Leyen zabrakło zapowiedzi konkretnych akcji mających na celu zniwelowanie nierówności podatkowych czy zapewnienia wszystkim obywatelom dostępu do dobrej jakości usług publicznych. Europejska narracja po 1,5 roku walki z pandemią wydaje się silna i widzimy, że inicjatywy unijne zamieniają się w konkretne przedsięwzięcia : tak stało się z uregulowaniem zakłóceń w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, implementacji Planu Odbudowy czy wprowadzeniu cyfrowych certyfikatów COVID. Nie wystarczy to jednak, w dobie szczególnej wrażliwości i podatności grup społecznych podatnych na wpływy populistyczne, jeśli UE nie będzie mocniejsza i bardziej samodzielna w zakresie polityki migracyjnej i azylowej, klimatycznej i społecznej.